Jakiś czas temu pisałam o doskonałym filmie dokumentalnym, który zrobił w tym roku dużą furorę, czyli o „Czego nauczyła mnie ośmiornica” (dostępnym na Netfliksie). Dzisiaj obejrzałam inny dokument poświęcony tym zwierzętom, ukazujący je z innej perspektywy. W netflliksowym dokumencie mogliśmy obserwować głowonoga w jego naturalnym środowisku, natomiast w „Ośmiornicy w moim domu” (ang. My Pet Octopus) w reżyserii Davida Allena jest on umieszczony w akwarium w domu badacza, Davida Scheela, który wraz z córką w swoim domu w Anchorage na Alasce poddaje ją (bo mowa o samiczce o imieniu Heidi) eksperymentom behawioralnym. Są to mało inwazyjne badania, skupiające się na obserwacji zachowania ośmiornicy oraz jej reakcji na obiekty pojawiające się w zasięgu jej wzroku i macek. Oczywiście, dla naukowca jest to wygodniejszy sposób prowadzenia badań niż nurkowanie lub badanie zwierząt w laboratorium.
Heidi jest ośmiornicą cyanea, która jest znana również jako duża niebieska ośmiornica lub ośmiornica dzienna, jako że prowadzi dzienny tryb życia.
Budowa tego mięczaka nie przypomina żadnego innego zwierzęcia: trzy serca, dziób, osiem macek, niebieska krew, brak kręgosłupa i mózg, który nie ogranicza się do głowy, lecz także ma ośrodki inteligencji w mackach, które mogą nawet smakować badany obiekt. Ośmiornice pojawiły się aż 600 milionów lat przed człowiekiem, a jednak dopiero w XX1 wieku zaczynamy poznawać i rozumieć mechanizmy rządzące ich ciałem i umysłem.
Ośmiornice to zwierzęta nie tylko o ciekawej budowie, ale też niezwykle interesujące z uwagi na swoje zachowanie.
Rokiem przełomowym jeśli chodzi o obserwację ich zachowania był z pewnością 2009. Wtedy to zarejestrowano niezależnie od siebie dwa niezwykłe zachowania: zbieranie na dnie połówek kokosa, które prawidłowo połączone stworzyły świetne schronienie dla mięczaka. Na tym się nie skończyło – noszone „pod pachami” przez ośmiornicę, pozwalały jej mieć swój dom pod ręką, a raczej „pod macką”. Domek służył również do zasadzki na ofiarę, a po posiłku znów zamieniał się w mieszkanie.
W tym samym roku odkryto tzw. Octopolis, czyli miasto ośmiornic, które pośród skorup przegrzebków (gatunku małży) żyły gromadnie (a zwykło się uważać, że są to zwierzęta prowadzące samotniczy tryb życia). Ponadto, okazało się, że nawiązują one relacje międzyosobnicze: do jednych ośmiornic wyciągają ramiona, a inne odganiają.
Ośmiornice są zaliczane do nielicznych zwierząt (stanowiących około 1% spośród wszystkich gatunków), które potrafią używać narzędzi (wspomniane kokosy).
Trzymanie tych mięczaków w niewoli pozwoliło zaobserwować inne niezwykłe zachowania: umiejętność odkręcania mackami słoika, w którym zamknięto pokarm (kraba), rozpoznawanie symboli wyświetlanych na ekranie, znajdowanie drogi w labiryncie i pokonywanie przeszkód, odróżnianie twarzy poszczególnych osób i kojarzenie ich jako dobrych (dających pokarm) i złych (drażniących).
To, co zdaniem naukowców dobitnie świadczy o ich niesamowitej inteligencji, to umiejętność zabawy. Badacz, w którego domu gościmy, daje ośmiornicy do zabawy pustą fiolkę po lekach. Odpycha ją ona ku powierzchni akwarium, a gdy obiekt do niej powraca, znowu go odpycha, itd. Córkę naukowca ośmiornica potrafi trzymać za rękę przez pół godziny, zanim ją puści, chlapie na nią wodą i wyraźnie nawiązuje międzygatunkową przyjaźń. To, co zdumiewa, to to, że ośmiornica ewidentnie ogląda telewizję (siada w kącie akwarium w miejscu, gdzie najlepiej może śledzić oceaniczne zwierzęta na ekranie), potrafi też nawiązywać z ludźmi kontakt wzrokowy.
W filmie widzimy również Heidi podczas snu: zawieszona w wodzie, co chwilę zmienia kolor (od białego aż do pomarańczowego), co tłumaczone jest tym, że w śnie przeżywa ona polowanie na kraba, ponieważ tak właśnie zmieniają się u niej barwy podczas wykonywania tej czynności.
Wszystkie te sceny ogląda się z rosnącym zainteresowaniem, ale…w opisywanym dziś filmie zwierzę jest przetrzymywane w niewoli (podobnie jak osobniki tego gatunku są trzymane w laboratoriach na całym świecie). Pożytki poznawcze z tego typu badań nie ulegają wątpliwości, jednak pojawiają się wątpliwości natury etycznej: czy zwierzę, które jest tak inteligentne i wrażliwe, żyjące zaledwie rok, powinno swoje życie spędzić w niewoli? Pomimo dopływu różnych bodźców, dostarczanych przez naukowców, ośmiornica pozbawiona jest z reguły kontaktów międzyosobniczych i możliwości decydowania o sobie i swoich wyborach.
Trzeba też podkreślić, że nie jest to zwierzątko domowe i nie powinno być przetrzymywane w domu tylko dla zaspokojenia ludzkiego kaprysu.
Na marginesie zdumiewa fakt, jak tak inteligentne zwierzę może stanowić źródło pokarmu dla człowieka, jednak prawdę mówiąc pod tym względem nasz gatunek nie jest zbyt refleksyjny (w końcu zjada też świnie, kolejne niezwykle interesujące i inteligentne zwierzęta).
Niestety, również nasz gatunek poprzez swoje działania wobec środowiska naturalnego zdecyduje o przyszłości ośmiornic, co nie napawa optymizmem. Nie ulega jednak wątpliwości, że zwierzęta te zasługują na szacunek i podziw nie tylko z uwagi na ich umiejętności, lecz również piękno, dużą wrażliwość i ciekawość otaczającego je świata.
Comments